Skansen im. Józefa Żaka w Zawoi
- Szczegóły
- Opublikowano: piątek, 26, październik 2012 17:03
- Tomasz Marszałek, Szymon Omyła, Magdalena Molenda
W Zawoi, na Markowych Rówienkach, znajduje się skansen budownictwa regionalnego. Jego budowę i organizowanie rozpoczęto w lipcu 1973 roku. Powstał dzięki grupie osób działających w Oddziale PTTK „Ziemi Babiogórskiej” w Suchej Beskidzkiej. Dzięki ich inicjatywie zakupiono grunt rolny oraz znajdujący się na nim drewniany dom wybudowany w 1920r. Dom ten należał do Franciszka Kudzi. W imieniu PTTK wystąpił ówczesny Prezes, Józef Żak – inicjator założenia Skansenu, obecny patron miejsca. Podstawowym celem, który przyświecał organizatorom skansenu była ochrona ginącego, drewnianego budownictwo górali babiogórskich, zamieszkujących te tereny.
Kompleks tworzą trzy budynki mieszkalne, kuźnia, kapliczka i wolno stojąca piwnica ze spichlerzem. Najstarsza w skansenie jest chałupa Franciszka Stopniaka, przeniesiona z Zawoi Budzonie, wybudowana na początku XIX stulecia. Budynek wzniesiony jest w tradycyjnej konstrukcji zrębowej, zwieńczony dwuspadowym przyczółkowym dachem, krytym gontem. Dom zbudowano na niskiej podmurówce z bali świerkowych i jodłowych. Konstrukcja zrębowa ścian, w której na węgłach końce bali łączone na tzw. „rybi ogon bez ostatków”. Są to cechy charakterystyczne dla małopolskiej architektury z regionu pogranicza Orawy i Beskidu Żywieckiego. Wierzono, że ustawienie chaty frontem na południowy wschód, w kierunku życiodajnego słońca zapewni mieszkańcom zdrowie i dostatek. Dom składa się z części mieszkalnej i gospodarskiej, które oddziela sień. Na część mieszkalną składa się izba czarna z kurnym piecem (taki typ domu nazywano tutaj „kurlokiem”) i komorą oraz izba biała z tradycyjnym umeblowaniem. W części gospodarczej, w sieni, znajdują się przedmioty związane z uprawą roli i przerobem płodów rolnych. W stajni natomiast znajduje się kolekcja oleodruków tzn. obrazów o tematyce religijnej, które tradycyjnie umieszczane były w izbie białej. Oleodruki to bardzo popularne na przełomie XIX i XX wieku, tanie i powszechnie dostępne obrazy. Były to reprodukcje wykonywane na papierze, płótnie lub innym materiale. Istotą tego działania było naśladowanie malowidła olejnego. W efekcie uzyskiwano wielobarwny druk, a naniesiony werniks powodował, że powierzchnia stawała się lśniąca. Oleodruki wyglądały jak prawdziwe obrazy olejne.
W 1986 roku zakupiono i przeniesiono z sąsiedniej parceli na teren skansenu dom Stefana Gancarczyka z 1910r. Ta typowa dla tego regionu chałupa zrębowa, pełni obecnie rolę użytkową. W tej chacie Józef Żak przygotował, z izby i komory, świetlicę, służącą jako miejsce spotkań, narad i szkoleń. Stajnie, znajdujące się pod jednym dachem z częścią mieszkalną, zamieniono zaś na sypialnie. Dziś można wiec nie tylko kupić tam bilety, widokówki i pamiątki, ale też napić się kawy czy herbaty, i posiedzieć sobie we wnętrzu góralskiej chałupy przy ciepłym piecu. W chałupie Kudzi można obejrzeć wystawę poświęconą przewodnictwu górskiemu i turystyce górskiej – w szczególności tej z obszaru babiogórskiego.
Ostatnimi budynkami, jakie trafiły do Skansenu, była kuźnia z typowym wyposażeniem i piwniczka ze spichlerzem. Oba te obiekty są z początku XX w. W kuźni można obejrzeć palenisko z piaskowca, ciekawą dmuchawę ręcznie napędzaną, młoty kowalskie, imadła oraz wyroby kowalskie.
Fot. Michał Sośnicki http://msosnicki.blogspot.com/2010/11/szlak-architektury-drewnianej-s-z_10.html
